मला आवडलेल्या गझल्स - शाम-ए-फिराक

फैज अहमद फैज हे एक सिद्धहस्त शायर होते. त्यांची एक एक ओळ एवढी अर्थपुर्ण असायची आणी शब्दांची निवड तर कल्पनेपलीकडील होती.

आज आपण त्यांची एक गझल वाचू. माझ्या खूप आवडत्या गझल्स पैकी ही एक आहे.

पहिल्यांदा आपण काही शब्दांचे अर्थ बघू आणी मग गझल वाचूया | उर्दू मध्ये बहुतेक वेळी शब्दार्थ हा आजू बाजूच्या अर्थावरून वेगळ रूप घेतो, त्यामुळं ह्या शब्दांचा वापर त्या वाक्याच्या अर्था प्रमाणे थोडाफार बदलतो.

1. शाम-ए-फिराक = evening of separation, विरहाची/एकटेपणाची सायंकाळ,

२. बज्म = सभा, पण इथे contextually बज्म-ए-खयाल चा अर्थ होईल, "प्रेयसीच्या विचारांच्या कल्लोळात"

३. हिज्र = ताटातुट, separation from beloved.

४. आखिर-ए-शब = end of night, twilight, period before morning, रात्रीची अखेर, इथे मुद्दामच पहाट हा शब्द वापरला नाही आहे कवीनं

५. सबा = a gentle breeze, मंद वाऱ्याची झुळूक

=====================================================

शाम-ए-फिराक अब ना पूछ, आई और आ के टल गई
दिल था कि फिर बहल गया , जां थी कि फिर संभल गई

बज़्म-ए-ख़्याल मे तेरे हुस्न की शमा जल गई
दर्द का चांद बुझ गया हिज्र की रात ढल गई

जब तुझे याद कर लिया सुबह महक महक उठी
जब तेरा गम जगा लिया रात मचल मचल गई

दिल से तो हर मुआमला करके चले थे साफ हम
कहने मे उनके सामने बात बदल बदल गई

आख़िर-ए-शब के हमसफ़र "फैज़" ना जाने कहाँ गए
रह गई किस जगह सबा, सुबह किधर निकल गई

- फैज अहमद फैज
===================================

Ask no more about the night of separation. It just came and passed.
The heart got diverted again but still life found its feet again.

In the salon of mythoughts, the candle of your beauty was lighted.
The moon-of-pain extinguished itself, the night of separation slipped away.

Whenever you were remembered, the mornings became fragrant
when your pain was awakened, the nights grew restless.

In the heart I had sorted out all the issues before appearing out in front of her, but as soon as I saw her, some how my words changed themselves.

And Faiz, where did those  fellow-travellers of the end-of-the-night go?
Don't know at which spot did the breeze get left behind and which way did the dawn walked off.


===================================


ह्या मधल्या एका एका कडव्यावर बरंच काही आपण बोलू शकतो, विचार करू शकतो अशी आहेत ही कडवी.

म्हणजे आता किती सुंदर लिहिलंय की,
"त्या विरहाच्या रात्री बद्दल काही विचारू नका, कशी आली आणी कशी सरली.
पुन्हा माझ मन उचंबळून आलं, पण पुन्हा एकदा ह्या जीवान मला थोडं सांभाळून घेतलं." थोडं माझं मराठी परिपूर्ण नाही म्हणून थोडं  इंग्लिश चा आधार घेतो.
 I think he is trying to say how the life find the means to go on, despite the disappointment.
पण जर विचार केला तर हे "संभल गया" देखील आभासीच आहे.

आता बज्म ह्या शब्दाचा अर्थ आहे गर्दी पण त्याचा वापर बघा. "बज्म-ए-खयाल में तेरे हुस्न की शम्मा जल गइ" बघा. अप्रतिम. रात्रभर तळमळत जो हा तिचा विचारांवर विचार  करत राहिला तसतसं "हुस्न की शम्मा जल गइ".  Beloved's beauty turned into a magical light. वाह.

पुढच्या वाक्यात तर "दर्द का चांद बुझ गया". कसं काय सुचू शकत हे, खरंच. just like the dawn casts out the illusion of painfuly night, this moon-of-pain faded away and the ended the painful night of separation.

आता हे कडवं बघू की दिल से तो हर मुआमला....
कवी किती निरागसपणे सांगतोय की तो त्याच्या मनातल कसं बोलू शकत नाही आहे. He ends up saying different thing and says something else in nervousness, when she appears in front of him.

अप्रतिम गझल!!!!

ही गझल बऱ्याच गायकांनी म्हणली आहे. आबिदा परवीन, फरीदा खानुम, बेगम अख्तर, गुलाम अली ,आणी ह्या सर्वांची ती आवडती देखील आहे.